Woensdag 16 augustus laatste dag; het was erg fijn om weer in de kerk te zijn en om in mijn ‘witte’ installatie te zitten. Ondanks de middag aanloop van bezoekers, heb ik nog een tekening kunnen maken. Ook heb ik de twee gebreide kokers opgehangen. Een paar keer hoorde ik van middag-bezoekers, terwijl ze mij daar aan de tafel zagen zitten tekenen, in het verlengde van het middenpad: wat een serene sfeer. Mogen we je storen en wat vragen? Tuurlijk, dat mag.
Wat al veel eerder was gebeurd, maar ik graag nog even wil vertellen: iemand wees me er op dat er allerlei fossielen in de zwart stenen vloer zitten. Zodra je begrijpt wat je ziet, zie je er heel veel. Prachtig; niet alleen de periode van de plafondcirkel, maar zelfs de prehistorie was aanwezig.

Op de donderdag heb ik samen met de fotograaf foto’s gemaakt; een dag waarop ik nog even in de installatie rond kon lopen en aanwezig kon zijn. Bij het foto’s maken hebben we de deuren wijd open gezet en het groen naar binnen laten stromen. Tijdens mijn werkperiode had ik de twee toegangsdeuren altijd al open staan en kwam het groen al binnen wat ik een erg fijne sfeer vond. Op die foto dag hebben we het groen nog meer binnen laten komen.
Het ontmantelen van de installatie, na zo een intensieve werkperiode, vind ik altijd een belangrijk afscheidsproces, dat ik alleen wil doen. Alle papieren weghalen, de cirkel weghalen, de borden schoonvegen, riddertjes opbergen, de hangende bolletjes weghalen…..langzaamaan komt de kerk, zoals die was, weer tevoorschijn. Een groot verschil; wat ik me bij het weghalen pas goed realiseerde. Als laatste heb ik de bloedmaan weggehaald; zij had een enorme krachtige aanwezigheid.

Dank Monnikenwerk voor deze interessante en boeiende werkperiode; voor de bijzondere gesprekken en reacties die ik heb gehad. En voor de mooie dienst van Jolanda Tuma die uit de installatie is voortgekomen.

In de middag kwam iemand van het dorp die me uitgebreid heeft verteld over de geschiedenis van dit gebied: de oudste vaste bewoning van West Europa, zei hij (500 voor het jaar 0 ). Over de gevechten van de Spanjaarden en wanneer het weer in handen was van de stad Groningen; de watersnoodramp van 1717; over allerlei opgravingen in de buurt. Hij heeft een bibliotheek van 5000 boeken. Zijn riddercollectie had hij afgestaan aan een jongen in de buurt.
Tussendoor kon ik nog net die tweede ridder tekenen op het psalmenbord (met krijt). Dat was alles. Verder verteld en gepraat en geluisterd.
Fijne reacties op de cirkel. Iemand wilde er wel de hele dag naar zitten kijken. Zo sereen hier. Je werk is 1 geheel met de kerk.
De dienst van Jolanda Tuma, die ze afgelopen zondag had uitgesproken, en waarbij ze gereageerd had op mijn werk, had ik gekopieerd. Er was veel belangstelling voor. En ik kon het mooi gebruiken in mijn uitleg en verhalen. Met name de uitspraak van Jezus: ken u zelve.
Half negen ging de laatste weg.

Het wordt steeds drukker met bezoekers; er ontstaan boeiende gesprekken. In de middag kwamen er vrienden langs. Net voordat een vriendin binnen stapte had ik de tekening klaar, die ik graag nog wilde maken. Het is de cirkel van het plafond precies nagemaakt. Hij staat op de richel aan de zijmuur. Aan de andere kant moet er natuurlijk ook nog een cirkel komen. Ook wil ik nog de tweede ridder van het plafond op het psalmen bord tekenen.
Er kwam een bezoekster en toen ze mijn breiwerkje zag moest ze gaan breien. Ik vond dat zo geestig, dat ze ging breien aan het breiwerk, dat in een staander hangt. Super. Thuis brei ik elke keer verder aan de witte en de beige “slurf” ; dus elke keer zijn ze weer wat langer geworden.

Woensdag 26 juli: de kerk is nog witter en lichter geworden; de kerkbanken zijn met papier overdekt. Ook heb ik een cirkel gemaakt in het midden, onder de cirkel op de plafondschildering. Een kom met water weerspiegelt de plafondcirkel; onder de kom ligt een blauwe tekening van de planeetbanen. De bloedmaan kijkt toe vanaf de hoogte van de preekstoel. Achter de maan hangt een klein geel zonnetje.
De gesprekken die er ontstaan naar aanleiding van de installatie waar ze in rond lopen, zijn (soms) heel bijzonder. Het laat me nog duidelijker voelen en zien wat mijn werk doet.

De kerk wordt steeds witter en lichter. Het donkere en zware gaat weg. Mensen voelen dat ook duidelijk zo; sommigen worden er erg blij van of voelen een verstilling. Mooie gesprekken daar over. De preekstoel is ingepakt in witte lakens en lijkt nu op een vreemde taart. Veel ridders die het proces begeleiden.

In de kerk van Den Andel, met prachtige plafondschilderingen, wil ik contact gaan maken met de beginperiode van de kerk. De tijd van de plafondschilderingen. De later aangebrachte donker houten banken, preekstoel en wand-elementen, ga ik ‘wegwerken’ met papier. Het papier hangt los over het houtwerk, op zijn plek gehouden door een kiezelsteen, een riddertje of een liedboek.

Wat ik toevoeg zijn van wit papier gemaakt bolletjes en planeetbaan-constructies: een soort sterrenhemel. Ook de bloedmaan hangt er.

Op het plafond staan ridders: vandaar dat ik ridders in de kerk zet.